1. Inleiding

 

Met de toenemende stroom aan informatie is een verhoogde behoefte ontstaan om data gestructureerd te verzamelen en op te slaan, zodat deze gemakkelijk raadpleegbaar zijn. Het opstellen van databanken dus.

 

Het verzamelen en controleren van gegevens om deze op te slaan in een gestructureerde databank vergt vaak zware investeringen. Het kopiëren ervan vraagt in het digitale tijdperk evenwel niet veel meer dan een druk op de knop. Dit zorgde in het verleden voor veel frustratie bij de samenstellers van databanken die de juridische middelen ontbraken om hun werken te beschermen. Het auteursrecht beschermt immers slechts de uiterlijke vorm van een werk en de achterliggende inhoud ervan. De ruwe data zoals bv. namen, adressen, telefoonnummers, cijfers en waarden, die de essentie en de grote waarde van een databank uitmaken, zijn niet auteursrechtelijk beschermd. Om tegemoet te komen aan de toenemende vraag van de samenstellers om hun databanken een juridische bescherming toe te kennen, werd een nieuw recht ontwikkeld: het databankenrecht.

 

Hierdoor zijn databanken vandaag de dag beschermd op twee vlakken. Wanneer de structuur van de databank origineel is, zoals bedoeld onder het auteursrecht, dan verkrijgt deze structuur auteursrechtelijke bescherming. Auteursrechtelijke bescherming is dus van toepassing op de originele vorm en schikking van een databank. De tweede bescherming betreft de inhoud van de databank. Het is immers perfect mogelijk, zeker met de huidige digitale technologieën, om de inhoud van een databank zonder toestemming over te nemen en deze dusdanig te bewerken dat een databank met identieke inhoud wordt samengesteld, zonder dat daarbij het auteursrecht op de rangschikking van de inhoud van de databank wordt geschonden. Het is net hieraan dat het databankenrecht een oplossing wil bieden. Dit databankenrecht strekt ertoe de investering van de producenten in de databank te beschermen.

 

2. Toepasselijke wet

 

De auteursrechtelijke bescherming van databanken werd ingeschreven in een specifiek hoofdstuk van de Auteurswet van 30 juni 1994. Het specifieke databankenrecht zelf, werd ingeschreven in de Databankenwet van 31 augustus 1998.

 

Het databankenrecht is geen Belgisch fenomeen. Het werd in onze wetgeving opgenomen ter omzetting van de Europese Databankenrichtlijn. In de Europese Gemeenschap geldt dan ook een gelijkaardige bescherming voor databanken.

 

3. Wat is een databank?

 

Volgens de wettelijke definitie is een databank “een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen, systematisch of methodisch geordend, en afzonderlijk met elektronische middelen of anderszins toegankelijk”. Om te kwalificeren als een databank, dient een verzameling van data dus te voldoen aan volgende criteria:

 

1. Een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen: Alle gegevensverzamelingen komen in aanmerking voor bescherming, ook deze die bestaan uit niet auteursrechtelijk beschermde elementen zoals naakte data, cijfers, feiten, …. De enige beperking is dat de inhoud van de databank informatie betreft, zij het in de meest wijde betekenis van het woord.

 

2. Zelfstandige elementen: De elementen van de verzameling dienen een zelfstandige betekenis te hebben. Elementen die onderdeel zijn van een groter geheel, zoals de vastlegging van een audiovisueel, cinematografisch, literair of muzikaal werk komen niet in aanmerking.

 

3. Systematisch of methodisch geordend: De elementen dienen systematisch of methodisch te zijn geordend, zodanig dat de verzameling op een systematische wijze doorzocht kan worden.

 

4. Afzonderlijk toegankelijk: De individuele elementen moeten afzonderlijk kunnen worden opgevraagd. Om deze reden werd van een verzameling kleuren die geen zoeksysteem bevat die het mogelijk maakt om een individuele kleur op te roepen zonder ze allemaal te moeten bekijken, noch een fichesysteem of inhoudstafel, geoordeeld dat dit geen databank is in de zin van de Databankwet.

 

Enkel gestructureerde gegevensverzamelingen die aan de bovenstaande definitie voldoen, kwalificeren als databank en genieten de databankbescherming. Andere gegevensverzamelingen komen niet in aanmerking en kunnen -vanuit het databankrechtelijke perspectief- vrij worden gekopieerd. Deze bescherming geldt zowel voor elektronische databanken als voor niet-elektronische databanken. Software libraries en modules kunnen aldus kwalificeren als databank.

 

4. Bescherming van databanken onder het auteursrecht

 

A. Bescherming van de structuur

 

“Databanken die door de keuze of de rangschikking van de stof een eigen intellectuele schepping van de auteur vormen, worden als zodanig door het auteursrecht beschermd” (Art. 20bis Auteurswet).

 

Het kan niet voldoende worden benadrukt dat het auteursrecht enkel de databankstructuur en niet de inhoud van de databank beschermt. De bescherming van databanken op grond van het auteursrecht geldt niet voor de werken, de gegevens of de elementen zelf die in de databank zijn opgenomen.

 

Indien deze samenstellende delen zelf auteursrechtelijk zijn beschermd, dan doet het bestaan van een auteursrecht op de databank natuurlijk geen afbreuk op de auteursrechten op de delen zelf. Wanneer men bv. gedichten verzamelt in een databank met een originele structuur, zullen zowel de structuur van databank als de gedichten zelf beschermd zijn.

 

B. De uitgebreidheid van de auteursrechten

 

Het auteursrecht dat van toepassing is op databanken, is in essentie niet anders dan het auteursrecht op andere werken zowel wat betreft de vermogensrechten als de morele rechten. Er zijn slechts enkele verschillen waarvan de twee belangrijkste hieronder worden besproken.

 

Behoudens een andersluidende contractuele of statutaire bepaling, wordt enkel de werkgever geacht verkrijger te zijn van de vermogensrechten met betrekking tot databanken die in de niet culturele nijverheid zijn gemaakt door een of meer werknemers of ambtenaren bij de uitoefening van hun taken of volgens de onderrichtingen van hun werkgever.

 

Een ander belangrijk verschil is dat de rechtmatige gebruiker van een databank gerechtigd is om alle nodige handelingen te verrichten die noodzakelijk zijn om toegang te krijgen tot en normaal gebruik te maken van de inhoud van de databank. De rechtmatige gebruiker van een databank op DVD zal deze bv. zo vaak hij wenst met de computer kunnen inlezen. De kopie die hierbij wordt gemaakt in het geheugen van de computer vormt geen inbreuk op de auteursrechten op de databank.

 

5. Bescherming van databanken onder het databankenrecht

 

A. Bescherming van de inhoud

 

De bescherming onder het databankenrecht betreft de inhoud van de databank: de gegevens die in de databank zijn opgenomen.

 

Niet alle databanken worden evenwel beschermd onder het databankenrecht. Niet alleen dienen zij te voldoen aan de definitie van databank zoals hoger uiteengezet, maar vereist is ook dat de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud van de databank in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigt van een substantiële investering. Dergelijke substantiële investering kan zich manifesteren zowel in geld, tijd, moeite als energie. Het Europese Hof van Justitie verduidelijkte dat het kwantatieve opzicht betrekking heeft op becijferbare middelen en het kwalitatieve opzicht op niet kwantificeerbare inspanningen zoals intellectuele inspanningen en bestede energie.

 

Essentieel is dat de substantiële investering dient betrekking te hebben op de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud van de databank. Aldus komen enkel de middelen die besteed zijn aan het opzoeken, organiseren en actualiseren van de inhoud van de databank in aanmerking. De inspanningen die nodig zijn voor de creatie van de zelfstandige elementen komen niet in aanmerking bij de berekening van de substantiële investering.

 

Een voorbeeldzaak van het Europese Hof van Justitie maakt dit duidelijk. De British Horseracing Board heeft een databank met daarin alle gegevens over en resultaten van de door haar georganiseerde paardenrennen. Onder meer de plaats van de rennen, dag en tijdstip, afstanden, namen van de paarden en hun eigenaars en dergelijke meer worden in deze databank verzameld. William Hill is een belangrijke organisator van weddenschappen op paardenrennen en maakte bij de organisatie van haar activiteiten ongevraagd gebruik van de databank van de Horseracing Board. Een inbreuk? Neen kan worden afgeleid uit het antwoord van het Europese Hof.

 

De investeringen van de Horseracing Board werden immers gemaakt in het kader van de activiteiten van de Horseracing Board, met name het organiseren van paardenrennen. De Horseracing Board investeerde niet in het samenstellen van een databank met gegevens. Het opstellen van een lijst van paarden die aan een race deelnemen is een logisch gevolg van het organiseren van de rennen, en vergt geen verdere investering voor presentatie of controle.

 

B. De draagwijdte van het databankenrecht

 

Het databankenrecht beschermt databanken niet tegen elke opvraging of hergebruik. Enkel de opvraging en/of het hergebruik van het geheel of van een in kwalitatief of kwantitatief opzicht substantieel deel van de inhoud van de databanken is verboden.

 

Opvraging wordt gedefinieerd “als de permanente of tijdelijke overbrenging van de inhoud van een databank of van een substantieel deel ervan op een andere drager, ongeacht op welke wijze en in welke vorm”; hergebruik wordt gedefinieerd als “elke vorm van het aan het publiek ter beschikking stellen van de inhoud van een databank of van een substantieel deel ervan, door verspreiding van kopieën, verhuur, on line transmissie of in een andere vorm”. Aldus is niet enkel het kopiëren van gegevens en de integratie ervan in de eigen website verboden, maar ook het tijdelijke opslaan en verwerken van de gegevens op een website, voor bijvoorbeeld een commerciële mailing.

 

Het substantiële karakter duidt niet op het belang van de eigenaar van de databank. Het enige criterium dat in aanmerking kan worden genomen, is de verhouding tussen het overgenomen deel en de investering van de producent van de databank. Een deel van de databank is substantieel indien het opvragen of hergebruiken ervan afbreuk doet aan de (substantiële) investering van de producent.

 

Ook het herhaaldelijk en systematisch opvragen en/of hergebruiken van niet-substantiële delen van de inhoud van de databank zijn niet toegestaan indien zij strijdig zijn met de normale exploitatie van die databank of indien zij ongerechtvaardigde schade toebrengen aan de rechtmatige belangen van de producent ervan. Het Europese Hof van Justitie preciseerde dat er strijdigheid is met de normale exploitatie van de databank wanneer het herhaaldelijk en systematisch raadplegen van de databank er zou toe kunnen leiden dat de gehele databank of een substantieel deel ervan zou kunnen worden gereconstrueerd. Het Europese Hof van Justitie opent dus de deur voor een beperkte vorm van overname van databanken.

 

Belangrijk is ook dat de databankbescherming zich enkel uitstrekt over de gegevens in de databank en niet tot de gegevens zelf. Zo werd in Nederland geoordeeld dat een online databank met het verzamelde aanbod van vastgoedmakelaars in aanmerking komt voor bescherming, maar blijft het principieel mogelijk om dit zelfde aanbod samen te stellen via de verschillende websites van de makelaars zelf .

 

C. Aan wie komen de rechten toe?

 

Databankrechten komen toe aan de producent van een databank. Dit is de natuurlijke persoon of de rechtspersoon die het initiatief neemt tot en het risico draagt van de investeringen waardoor de databank ontstaan is. Dit is dus niet noodzakelijk de opsteller van de databank.

 

D. Duur van het databankenrecht

 

Het recht van de producenten van databanken geldt vanaf het tijdstip waarop de ontwikkeling van de databank is voltooid en verstrijkt vijftien jaar na 1 januari van het jaar volgend op de datum van de voltooiing of datum van ter beschikking stelling aan het publiek.

 

Met elke in kwalitatief of kwantitatief opzicht substantiële wijziging van de inhoud van een databank, met name elke substantiële wijziging ten gevolge van opeenvolgende toevoegingen, weglatingen of wijzigingen, die in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigt van een nieuwe substantiële investering, gaat voor de door die investering ontstane databank een eigen beschermingstermijn in. De producent dient het bewijs hiervan te leveren.